نقش ناشناخته "سپهر" در پرتاب ماهواره های ایرانی

نقش ناشناخته "سپهر" در پرتاب ماهواره های ایرانی  

هر روز در چند نوبت آخرین اطلاعات از ماهواره های طرف قرارداد با کشورمان، دریافت شده و حوزه پوشش "سپهر"، بالغ بر 40 کشور جهان در حوزه ای به شعاع 2800 کیلومتر از چین تا اروپای شرقی و از روسیه تا سودان است. اطلاعات تصویری این کشورها روزانه در چهار تا شش سری دریافت می شود. 

با توجه به کاربرد بسیار وسیع ماهواره ها در زمینه های مختلف، ایران نیز از سال ها پیش در پی تکمیل حلقه های مختلف فناوری فضایی برآمده است. پس از طراحی، ساخت، آزمایش، پرتاب و راهبری یک ماهواره، نوبت به دریافت داده های ارسالی آنها می رسد. ماهواره ها با توجه به نوع مأموریت خود، اقدام به ارسال اطلاعات مختلفی می کنند که بعد از طبقه بندی و تحلیل جهت توسعه عمران، دفاع و امنیت، راه و ترابری، کشاورزی، محیط زیست، زلزله نگاری، هواشناسی، منابع آب، نجوم، نفت، گاز، شیلات، زمین شناسی، شهرسازی، باستان شناسی و... مورد استفاده قرار می گیرد.

یکی از پرکاربردترین داده های ارسالی توسط ماهواره ها، تصویر است. ‌از این تصاویر در زمینه‌های مختلف از جمله هیدرولوژی و منابع آب، اکتشاف منابع زیرزمینی همچون نفت، گاز،‌ مواد رادیواکتیو، زیست‌شناسی، کارتوگرافی و ...

استفاده می‌شود. به طور طبقه بندی شده تر باید گفت تصاویر ماهواره ای به عنوان یکی از داده های با دقت بالا جهت استفاده مدیران، برنامه ریزان، کارشناسان و کاربران در زمینه های جنگلداری و مراتع، منابع آبی، در بررسی بلایای طبیعی، کشاورزی، خاک شناسی، زمین شناسی، مطالعات زیست محیطی، مدیریت منابع، طراحی خطوط لوله و شبکه راهها ارائه می شود.

اما برای دریافت این تصاویر نیاز به وجود گیرنده های مختلف و متناسب با قابلیت های متنوع است که در کنار ادوات ذخیره، پردازش و آماده سازی، یک پایگاه دریافت اطلاعات ماهواره ای را تشکیل می دهند.

در ایران نیز با توجه به استفاده از تصاویر ماهواره ای دریافتی از کشورهای خارجی، حتی پیش از ارسال ماهواره های ایرانی، اقدام به ساخت ایستگاه مجهز دریافت اطلاعات ماهواره ای شده بود که با کاربری هوشمندانه متخصصان داخلی، امروزه در اغلب زمینه‌ها از جمله در تهیه و تولید بسیاری از نقشه‌های مورد نیاز کشور توانمندی‌های قابل توجهی حاصل شده است.

نمایی از پایگاه سپهر

 

به گزارش مشرق، یکی از مهمترین و کاملترین پایگاه های دریافت داده های ماهواره ای در کشور، ایستگاه دریافت سپهر است که تا کنون نیز منشأ تحولات بزرگ و خدمات فراوانی بوده است.

این پایگاه، وابسته به سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح است که در راستای توسعه و عمران کشور و رفع نیاز تأمین تصاویر ماهواره ای از کشورهای خارجی به منظور انجام مطالعات سنجش از دور تأسیس شده است و هدف اصلی آن تأمین اطلاعات و تصاویر کشور ایران و کشورهای همسایه و دیگر کشورها بر اساس نیاز بر پایه چهار اصل حداقل زمان، حداقل هزینه، جدیدترین اطلاعات و پنهان ماندن هدف است.

 

تا قبل از راه اندازی ایستگاه زمینی سپهر در سال81، تصاویر ماهواره ای آرشیوی و قدیمی به طور غیرمستقیم از روسیه و فرانسه، با مشخص کردن هدف و با صرف زمان و هزینه کلان خریداری می شدند که اکنون در کمتر از یک دقیقه این امر برای ایران امکان پذیر است. از بعد اقتصادی نیز، در سال های قبل برای خرید تصاویر میلیونها دلار باید هزینه می شد به طوری که در سال 83 ، 38 میلیون دلار و در سال 84 ، 42 میلیون دلار تصاویر  صرف خرید این تصاویر شد. در واقع باید برای هر تصویر 5.2 متر مربعی، 2500 دلار پرداخت می شد اما با راه اندازی سپهر، این هزینه ها به یکدهم کاهش یافت و حتی به کشورهای همجوار نیز خدمات ارائه می شود.

در حال حاضر ایستگاه سپهر از چندین ماهواره به صورت روزانه تصویر دریافت می کند و بدین ترتیب این ایستگاه در زمره ایستگاه های مهم جهان برای دریافت تصاویر روزانه است. امروزه تصاویری با قدرت تفکیک مکانی از 5.8 متر تا 188.3 متر قابل دریافت بوده و در آینده ای نزدیک نیز به تصاویر با تفکیک زیر یک متر قابل دستیابی خواهد بود که نقش موثری در توسعه و عمران کشور دارد.

هر روز در چند نوبت آخرین اطلاعات از ماهواره های طرف قرارداد با کشورمان، دریافت شده و حوزه پوشش آنتی ایستگاه، بالغ بر 40 کشور جهان در حوزه ای به شعاع  2800 کیلومتر از چین تا اروپای شرقی و از روسیه تا سودان است و اطلاعات تصویری این کشورها روزانه در چهار تا شش سری دریافت و بر اساس این داده ها، تحلیل و تفسیرهای مربوطه اجرا می شود.

پس از ذخیره، داده ها در چند سطح، مورد پردازش قرار می گیرند که شامل اعمال تصحیحات رادیومتریک بر روی تصویر، اعمال تصحیحات رادیومتریک و ژئومتریک (محصول استاندارد) و پردازش محصولات ویژه می شود که پردازش ثانویه متناسب با نیاز کاربران در این سطح اجرا شده و تصاویر ماهواره ای منطقه بطور روزآمد به کاربران برای تهیه زیربنای اطلاعات مراکز متقاضی همچون دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، بهره گیری از تصاویر استریو برای تهیه نقشه های 1:10000 و یک 1:25000 و نیز بهره گیری تصاویر در جهت تولید و به روز رسانی نقشه های پوششی واگذار می شود. 

 

بر اساس اطلاغات موثق موجود، تا به حال چندین دوره پوشش از ایران و کشورهای همسایه اجرا و آرشیوی غنی از داده های تصویری فراهم شده؛ به عنوان مثال تنها تا مهرماه سال 86 حدود 60 هزار گیگابایت اطلاعات تصویری ذخیره شده و این فرآیند هر روزه ادامه دارد. گفتنی است در راستای همکاری با دانشگاه ها و مراکز علمی تصاویر ماهواره ای به صورت رایگان در اختیار دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری و اساتید قرار می گیرد.

 

نمایی از منطقه تحت پوشش "سپهر"

 

از جمله خدمات مستقیم ایستگاه فضایی سپهر به برنامه فضایی کشور، می توان به دریافت اطلاعات ماهواره سینا1 اشاره داشت. همچنین اولین تصاویر گرفته شده توسط ایران از فضا که توسط راکت کاوشگر2 تهیه شد توسط ایستگاه زمینی سپهر دریافت و ذخیره شد.

در زمان وقوع زلزله بم با بهره گیری از داده های ذخیره شده این ایستگاه، آخرین وضعیت تمام مناطق زلزله زده قبل از وقوع حادثه و تصاویر بعد از آن پردازش شده و به شکل مناسب برای استفاده ظرف مدت 48 ساعت در اختیار مسئولان مربوطه قرار گرفت. در آلودگی های پدید آمده در خلیج فارس نیز به همین ترتیب عمل شده و نقش پایگاه سپهر در اطلاع از وضعیت منطقه در مسائل زیست محیطی بسیار ستودنی است.

در بحث بازنگری نقشه های جغرافیایی کشور زمان این کار از حدود 15 سال به حدود سه تا پنج سال کاهش یافته که این امر، اطلاع از تغییرات آمایش سرزمینی در کشورمان را دگرگون کرده است.

 

پیوند رصد و سپهر

به گزارش مشرق، امروزه نیز ایستگاه فضایی سپهر در حال دریافت اطلاعات و تصاویر از ماهواره بومی و سنجشی رصد1 است که تمام اجزای آن ساخت داخل بوده و مقدمه ای در بکارگیری ماهواره های سنجشی بزرگتر خواهد بود.

 

هم اکنون و بر اساس اعلام رسمی مسئولان سازمان فضایی ایران، اولین تصاویر تهیه شده توسط ماهواره رصد، به ایستگاه سپهر رسیده است و با تجهیزات موجود در این ایستگاه مدرن، می توان زحمات کارشناسان پرتاب اولین ماهواره سنجش از راه دور کشور را به بهترین نحو پردازش و استخراج کرد.

 

شاید تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران به دانش پرتاب بومی ماهواره های سنجش از دور نرسیده بود، نقش مسئولان و کارشناسان ادوار مختلف وزارت دفاع در ایجاد زمینه های ساخت، تجهیز و به روز رسانی این ایستگاه به خوبی مشخص نمی شد؛ ایستگاه هایی که تعداد آن طی سالهای آینده رشد قابل توجهی خواهد یافت.

آخر اینکه دانشمندان و متخصصان کشورمان برای آماده سازی مقدمات جهش در فناوری فضایی و بکارگیری این عرصه در رشد و توسعه کشورمان، اقدام به ساخت و تأسیس ایستگاه های دریافت دادهای ماهواره ای دیگری از نوع ثابت و متحرک در نقاط مختلف کشورمان کرده اند که بخصوص نوع متحرک آن از فناوری بسیار بالایی برخوردار بوده و امکان دریافت اطلاعات ماهواره ای را در هر نقطه ای از کشور فراهم کرده و محدودیت های ماهواره ها را از نظر وسعت منطقه تحت پوشش برای تبادل اطلاعات، کمتر می کنند.