بالاترین ذکر (1)

بالاترین ذکر

هیچ ذکر عملی، بالاتر از ترک معصیت در اعتقادیّات و عملیّات نیست.

بسم الله الرحمن الرحیم

در کلمات آیت الله العظمی بهجت می بینیم که «ترک معصیت» به عنوان بالاترین ذکر معرفی شده  است و در جایی دیگر، ایشان بهترین ذکر را ذکر خدا در حال «نماز» دانسته اند. ان شاء الله به زودی در نوشتاری دیگر ، به ارتباط فوق العاده نماز و ترک معصیت پرداخته خواهد شد.

ذکر قلبی: کلید همه خیرات

گاهی ذکر گفتن فقط در حد حرکت زبان است نه ذکر قلبی که برکات دائمی داشته باشد.

روزی از محضر «آیت الله سید رضا بهاءالدینی» درباره اذکار و اوراد پرسیدند.

ایشان فرمود:

«محصول و نتایج آن مادامی است، یعنی تا وقتی انسان مشغول است بهره مند است؛ ولی ذکر، ذکر قلبی است که نتایج آن همیشگی است. باید قلب و دل ربط به او داشته باشد. چه بسیار ذکرها که نتیجه مادامی هم ندارد و باید گفت: اشتغلت بالذکر عن المذکور» [با ذکر گفتن، از کسی که ذکرش را می گویی غافل شده ای] (1)

«علامه طباطبایی» در تفسیر المیزان می فرماید:

ذکرى که غایت و نتیجه نماز است، «ذکر قلبى» است؛ البته آن ذکرى [مقصود است] که گفتیم به معناى «استحضار» (یعنى استحضار یاد خدا در ظرف ادراک، بعد از آنکه به خاطر فراموشى از ذهن غایب شده بود) است، و یا به معناى «ادامه استحضار» می باشد.

و این دو قسم از ذکر، بهترین عملى است که صدورش از انسان تصور مى‏شود، و از همه اعمال خیر، قدر و قیمت بیشترى دارد، و نیز از همه گونه های عبادات، اثر بیشترى در سرنوشت انسان دارد، چون یاد خدا به این دو نوع که گفته شد، آخرین مرحله سعادتى است که براى انسانها در نظر گرفته شده، و نیز کلید همه خیرات است. (2)

ذکر عملی: بالاترین ذکر

اگر ذکر و یاد خدا در روح و روان فرد آمیخته شود، می‌توان آثار ذکر را عملا در رفتار فرد دید. ذکر عملی در برخی روایات از دشوارترین اعمال شمرده شده است. آیت الله العظمی بهجت، ذکر عملی را بالاترین ذکر می داند که از مراتب بالای آن این است که انسان به گونه ای ذاکر خداوند متعال باشد که مانع ارتکاب معصیت گردد؛ چه معصیت در اعمال و چه در اعتقادات.

آیت الله العظمی بهجت می فرماید:

هیچ ذکری بالاتر از ذکر عملی نیست. هیچ ذکر عملی، بالاتر از ترک معصیت در اعتقادیّات و عملیّات نیست. (3)

آیت الله بهجت، در پاسخ به این پرسش که «بهترین ذکر، چه ذکری است؟» فرموده است:

«بالاترین ذکر به نظر حقیر، «ذکر عملی» است، یعنی «ترک معصیت در اعتقاد و در عمل»؛ همه چیز محتاج به این است و این، محتاج به چیزی نیست و مولد خیرات است.» (4)

چنین معنایی از ذکر، برگرفته از روایات و از مکتب اهل بیت علیهم السلام است که به عنوان نمونه برخی از آنها را می بینیم:

شیخ طوسى در «امالی» به سندش تا ابى عبیده حذاء نقل کرده که امام ششم (علیه السلام) به من فرمود:

به تو خبر ندهم از واجب سخت خدا بر خلقش؟

گفتم: چرا. فرمود:

إِنَّ مِنْ أَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ إِنْصَافَکَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ- وَ مُوَاسَاتَکَ أَخَاکَ الْمُسْلِمَ فِی مَالِکَ وَ ذِکْرَ اللَّهِ کَثِیراً- أَمَا إِنِّی لَا أَعْنِی سُبْحَانَ اللَّهِ- وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- وَ إِنْ کَانَ مِنْهُ- لَکِنْ ذِکْرَ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ وَ مَا حَرَّمَ- فَإِنْ کَانَ طَاعَةً عَمِلَ بِهَا وَ إِنْ کَانَ مَعْصِیَةً تَرَکَهَا (5)

یکی از سخت‏ترین چیزهایى که خدا به خلقش واجب کرده انصاف دادن از طرف خود به مردم ، و همراهى کردن در مال با برادران مسلمان و بسیار ذکر خدا کردن است، آگاه باش مقصود من گفتن‏ سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله‏ نیست و گرچه آن هم ذکر خدا است؛

بلکه [مقصودم] یاد خدا نزد حلال و حرام است که اگر طاعت باشد عمل کند و اگر گناه است، وا نهد. (6)

در روایت دیگری، ابو بصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که حضرت فرمود:

«از دشوارترین مواردى که بندگان باید عمل کنند: انصاف داشتن شخص است، و همدردى مرد است با برادر (مؤمن) خود، و در همه حال به یاد خدا بودن.»

عرض کردم: خدا تو را خیر بدهد- واقعیت «ذکر خدا در هر حال» چیست؟

فرمود: هنگام ارتکاب معصیت بیاد خدا مى‏افتد و اگر نزدیک است به آن آلوده شود، ذکر خدا میان او و معصیت حایل مى‏گردد، و این است فرموده خدا: إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ‏ [البتّه آنان که از شرک و معاصى پرهیز کرده‏اند، چون برسد به ایشان وسوسه و مکرى از شیطان، یاد کنند خدا را پس ایشان راه صواب را بینند- أعراف: 201] (7)

 گناه کردن، مصداق بارز مخالفت با امر خداست و انسان تا وقتی اهل گناه است، نمی تواند ذاکر حقیقی باشد. بنابر این، معصیت با ذکر خدا سازگاری ندارد؛ چنانچه در روایتی از امیر المؤمنین علیه السلام آمده است که حضرت فرمود:

مَنْ صُدِئَ بِالْإِثْمِ أَعْشَى عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ تَرَکَ الْأَخْذَ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ بِطَاعَتِهِ قَیَّضَ اللَّهُ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِین‏ (8)؛ هر که آلوده به گناه شود، از ذکر خدا غافل مى‏شود. هر کس چنگ زدن به اطاعت خدا را ترک کند، شیطانى برایش ترتیب مى‏دهد که با او قرین باشد. (9)